02.04.2025

Қазіргі заманғы медицина үнемі дамып келеді, жұқпалы аурулармен күресудің тиімді әдістерін іздеуде. Вирустық инфекцияларды диагностикалаудағы ең маңызды бағыттардың бірі – молекулярлық-генетикалық зерттеулер, олар вирустарды жоғары дәлдікпен анықтауға, олардың сипаттамаларын анықтауға және адам ағзасындағы мінез-құлқын болжауға мүмкіндік береді.

Молекулярлық-генетикалық зерттеулер дегеніміз не?

Молекулярлық-генетикалық зерттеулер – микроорганизмдердің генетикалық материалы (ДНҚ немесе РНҚ) анализі әдістері. Бұл технологиялар вирус, бактерия және басқа патогендерді молекулалық деңгейде анықтау және идентификациялау үшін қолданылады, бұл оларды қазіргі заманғы диагностикалауда ажырамас етеді.

Молекулярлық диагностика әдістерінің арасында мынадай негізгі әдістерді атап өтуге болады:

• Полимеразды тізбекті реакция (ПТР) – вирус генетикалық материалдарының аз мөлшерін үлгіде анықтауға мүмкіндік беретін дәл және сезімтал әдіс.
• Қайтарымды транскриптазды ПТР (ҚТ-ПТР) – РНҚ вирусын, мысалы, коронавирус және тұмау диагнозын қою үшін қолданылатын әдіс.
• Жаңа буын секвенирлеу әдісі (NGS, Next-Generation Sequencing) – вирус геномын егжей-тегжейлі зерттеп, оның мутацияларын анықтауға және таралу жолдарын болжауға мүмкіндік береді.
• Изотермиялық амплификация әдісі (LAMP) – бұл әдіс жылдам әрі күрделі жабдықтарды қажет етпейтін далалық жағдайларда қолдануға болады.

Молекулярлық-генетикалық диагностиканың артықшылықтары

Жоғары дәлдік пен сезімталдық. Вирус ағзада төмен концентрацияда болса да, оны анықтауға мүмкіндік береді.

Нәтиже алу жылдамдығы. ПЦР-талдау бірнеше сағаттан бір күнге дейін уақыт алады, бұл диагностика мен емдеуді тездетеді.

Нақты вирус түрін анықтау. Генетикалық талдау ұқсас вирус штамдарын ажыратуға мүмкіндік береді.

Вирус мутацияларын анықтау. Бұл әсіресе SARS-CoV-2, тұмау немесе ВИЧ сияқты вирустардың өзгерістерін бақылау үшін маңызды.

Жалған оң нәтижелердің минималды ықтималдығы. Серологиялық тестілерден айырмашылығы, молекулярлық зерттеулер вирус пен оның антиденелерін емес, нақты вирусды анықтайды.

Массалық тексеруді жүргізу мүмкіндігі. Қазіргі заманғы зертханалар жетілдірілген технологиялардың арқасында күніне мыңдаған үлгілерді өңдей алады.

Сараптама қалай жүргізіледі

Молекулярлық-генетикалық зерттеу процедурасы бірнеше кезеңнен тұрады:

1. Биологиялық материал алу – жиі қолданылатын материалдар: мұрын-жұтқыншақтан алынған жағынды, қақырық немесе қан.
2. Нуклеин қышқылдарын бөлшектеу және тазарту – вирус ДНҚ немесе РНҚ арнайы реагенттермен бөлініп алынады.
3. Генетикалық материалды амплификациялау – егер вирус болса, оның генетикалық материалы бірнеше рет көбеюі мүмкін, бұл оны анықтауға мүмкіндік береді.
4. Нәтижелерді талдау және интерпретациялау – алынған деректер вирус геномдарының дерекқорларымен салыстырылып, кодталуы жүзеге асырылады.
5. Нәтижені растау – күмәнді нәтижелер болған жағдайда, қайталама тексеру немесе балама әдістермен қосымша талдау жүргізілуі мүмкін.

Неліктен бұл маңызды?

Жаңа вирус инфекцияларының дамуы мен мутациялардың пайда болуы классикалық диагностикалық әдістердің (мысалы, микроскопия немесе серологиялық тестілер) жеткіліксіз болуы мүмкін. Сондықтан молекулярлық әдістер маңызды рөл атқарады:

• Вирустық инфекцияларды ерте анықтау;
• Эпидемиялардың таралуын бақылау;
• Жаңа вакциналар мен вирусқа қарсы дәрілерді әзірлеу;
• Вирустардың дәрілік заттарға төзімділігін анықтау;
• Емдеудің тиімділігін бағалау;
• Жаңа вирус штаммдарын мониторинг жүргізу.

Молекулярлық диагностиканың болашағы

Ғылым тоқтап қалмайды, және қазірдің өзінде нанопорлы секвенирлеу, CRISPR-диагностика және «чиптегі» зертханалар сияқты жаңа диагностикалық әдістер әзірленуде. Бұл технологиялар талдауды жылдамырақ, дәлірек және қолжетімдірек жасауға мүмкіндік береді.

Сонымен қатар, далалық жағдайларда қолдануға болатын экспресс-диагностика құралдары әзірленуде, бұл эпидемиялар мен пандемиялар кезеңінде ерекше маңызды.

Қазіргі заманғы молекулярлық-генетикалық зерттеулер – бұл тек инновация ғана емес, вирустық аурулармен күрестегі қуатты құрал.

Сурет галереясы